NİZAMETTİN DURAN 1975 Mezunumuz Eğitimci Yazar

Aklını Rehnetmeyen Aydın!

İnsanın aklını alan sulardan inadına içmeyen, azimle, kararlılıkla ve inançla, aklını rehnetmeyen insanlar da çıkmadı/çıkmıyor değil yaşanan toplumda. İşte Cemil Meriç de şahsiyetini ibraz eden bu güzide insanlardan biridir. Tanzimat’tan bu yana Türk aydının alın yazısı olarak gördüğü ‘aldanma’ ve ‘aldatma’nın dışına çıkarak bütün şahsiyetiyle özgün varlığını korumuş bir aydın sembolüdür o.

Bizim Cemil Meriç’e bakışımız da esasen değerler açısından olmalı ve aykırılığından söz edilecekse şayet, değerlere göre aykırılık durumunun tespiti yapılmalı ve onu her yönden ve her yönüyle anlamalı.

Onu anlamada çocukluk, gençlik ve daha sonraki hayatı hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir. Hakkında bir iddiada bulunurken bir kere onun "bir insan" olduğu gerçeğini asla göz ardı etmemek gerekir. Çocukluğunda yaşadıkları, aile ve çevre faktörleri, öğretmenleri, mahallesi, ergenlik dönemi, bu atmosfer içerisinde geçirdiği eğitim süreci... Antakya Sultanisi, hocaları... O dönemde hâkim olan yönetim... Hatay'ın konjonktürel durumu... Bütün bütün bunlar göz önünde bulundurulmadan, doğrudan doğruya filozof, bilge ve bir sosyolog olan Cemil Meriç hakkında sağlıklı bir tahlil ve değerlendirme yapmak, mümkün olmayacaktır. Yani sözünü ettiğimiz şartlar ve etkenler göz ardı edildiği takdirde, Cemil Meriç anlaşılamayacak, ona ulaşılamayacak ve dokunulamayacak demektir. Bir defa fevkalbeşer bir Cemil Meriç tahayyülünden vazgeçilmelidir. Çünkü bir insan olarak yaşadıkları vardır.

Cemil Meriç’in ailesi, 1912 yılında Balkanlarda bütün şiddetiyle devam eden savaşta Bulgar baskınından kaçmak için Türkiye'ye geliyor ve Reyhanlı'nın karşısında ışıkları görülen Kefertharim'e gelip yerleşiyor. Babası burada hâkimlik yapmaya başlıyor. Cemil Meriç, 12 Aralık 1916 yılında Reyhanlı'da doğuyor, doğum tarihi de Kur’an-ı Kerim'in kapağına yazılıyor. Çocukluğu ve ilkokul tahsili burada geçiyor. Memleketinden kopmuş ve gurbete düşmüş bir ailenin kendi sıkıntıları ile birlikte yâd ellerde gariplik halini yaşamanın verdiği sıkıntı atmosferinin Cemil Meriç’in üzerindeki olumsuz etkisi yetmezmiş gibi bunun üzerine bir de mahalledeki yaramaz, afacan çocukların baskıları ve kötü davranışları da eklenince, bütün bu olumsuzluklar, bünyesi zayıf olan Cemil Meriç’e ağır gelmiş ve onu yıpratmıştı.

Kitaba yönelmesi de bu süreçte başlar. Ta ilkokul çağından itibaren başlayan bu ilgi ve sevgi Antakya Sultanisi’nde de artarak devam eder. Esasen babasının her akşam aileyi toplayarak kitap okumasının bunda önemli bir yerinin olduğu söylenmelidir. Ayrıca kitap ve kütüphanenin tek sığınağı olmasında mahalleli çocukların ona bir türlü dirlik vermemesi de bir başka etkendir.

Yalnız bir dünyada, yalnız yürüyen bir kişinin hata yapmadan yoluna devam etmesi tabii ki kolay değildi. Cemil Meriç, bu yolda en büyük desteği hiç şüphesiz kitaplardan almış ve gerçek istikametini onların ışığıyla bulmuştur:

“Düşman bir çevrede, ister istemez kitaplara kaçıyorum… Yaşamak için kendime bir dünya inşa etmek zorundayım… Anlıyorum ki, zalim ve kıyıcı bir gerçekten kurtulmanın tek çaresi, reel dünyadan kitaplar dünyasına sığınmak”.1 diyen bir Cemil Meriç’i görüyoruz. Okuyan, araştıran ve kendini bulan bir Cemil Meriç. Bu özelliğiyle Cemil Meriç, bir kâbustan uyanan ve uyanmasını bildiği kadar uyandırmasını da bilen bir adam2 olarak tebarüz etmekte olduğuna şahit oluyoruz.

Fikri tekâmülde çeşitli süreçleri yaşayan Cemil Meriç, bir dönem çevresel faktörlerle birlikte Türkiye'deki gelişmelerin etkisiyle, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin fikir yapısını da yansıtan Türkçü düşünce akımına girmiş ve bu konuda oluşturduğu ve teorik düzeyde kalmış fikirlerini, Türkçülüğünün temellerini Türk Yurdu dergisine, Ahmet Hikmet’e ve Yusuf Akçura'ya dayandırmıştır.

Antakya Sultanisi’nde gördüğü eğitim, hocaları, eserleri, sadece kendisini değil bütün arkadaşlarını da etkilemiş, sonuçta da hepsi, Fransız kültürün derin etkisi altında kalmış ve Fransa'ya karşı özel hayranlık beslemiş...

Bir hakikat arayıcısı olarak bitmez tükenmez bir merak ve arayış içerisinde olan Cemil Meriç’in, ön kabulleri olmamıştır. O, “Avrupa’yı tanımamak gaflet; Avrupa’yı tanıyan ülkesinden kopuyor. Bu

lanet çemberinden nasıl kurtulacağız?”3 diye sorarken cevabını da kendisi veriyordu, böylece kendi toplumsal görevini de belirlemiş oluyordu:

“Kendini tanımak irfanın ilk merhalesi. Düşünenin görevi; insanından kopan, tarihini unutan ve yolunu şaşıran aydınları irşada çalışmak, (uyarmak ve bilinçlendirmek) kızmadan, usanmadan irşad. Gerçek sanat ayırmaz, birleştirir.

22.6.2020